Хотой
кыыл
Биэс уон сыллаахха Таандыры диэн Сылаҥ нэһилиэгин Чурап-чы оройуонун сиригэр, күһүн дыра саҕана, алаас тумулугар, ыал дьиэтин таһыгар, үрдүк тииткэ... хотой кыыл кэлэн түһэн хас да хонор. Бу кыыл арыт түүн кэлэн сүөһү үрдүгэр түһээри (кыра тамыйах эҥин) ганар үһү, уонна дьиэ таһыгар түһэр үһү. Олохтоох ыал бу соруйан буллаҕа, буулаары гыннаҕа, диэн бэккэ куттанан, ойууннары булан кыырдараллар. Бу үс ойуун кыайбатыбыт диэн төттөрү бараллар. Кыыллара бу туххары барбат.
Октон биир икки хараҕа суох кырдьаҕас, хороттон, уоттан төрүттээх ойууну булан аҕалаллар. Онуоха ойуун кэлэн: "Дьэ, ханна баарый? Миигин сирдээн таһаарыҥ", — диэн, алаас тумулугар олорор хотойго сирдэтэн тахсар. Ол тахсан тиит анныгар өрө хатыһан туран дьалыһыйан хоролуу саҥарар. Онуоха биирдэрэ эмиэ саҥарарга дылы гынар, тоҥхоҥнуур. Онтон ойуун: "Чэ, үчүгэй буоссу быһыыта, чэ киириэҕиҥ", — диэн баран киирэн биир кыра сүөһүнү өлөттөрөр, ОА хаанын, сүрэҕин, быарын биэрэр, тиит төрдүгэр ууран, тойон кыылга уонна кыырар тиит төрдүгэр. Дьэ кыыран бүтэн баран этэр: "Чэ, табыллыа буолла — эргийбэккэ барыа
буоллаҕына, күн диэки өттүнэн эргийэ көтөн барыа, оттон хаҥас түҥнэри өттүнэн эргийдэҕинэ, оччо гынан баран эргийиэхтээх".
Хотой кыыллара түҥнэри хаҥас өттүнэн эргийэн барбыт. Ол бу былырыын ойуун эппит кэмэ туолбут дыылыгар кэлэн эмиэ түһэн ааспыт, Таандыраҕа, бу кыыл. Ол хоро төрүттээх ойуун буолан алгыһа тиийдэҕэ үһү, кэнники ойуун
кыырыытыгар
|
Орел
Лет пятьдесят тому назад поздней осенью, в местности Таан-дыры, находящейся в Сыланском наслеге Чурапчинского района, на лиственницу, которая росла на краю лесного мыса, на акаасе недалеко от жилого дома, прилетел и сел орел. Он провел на ней несколько дней. Эта птица иногда ночью, говорят, пыталась напа-дать на скот (на телят и тому подобное), а также опускалась совсем рядом с домом, Жители очень испугались, думая, что орел прибыл нарочно, чтобы наслать болезни, нашли шаманов и попросили их совершить камлание. Вот три шамана провели камлание и уехали, сказав, что не смогли одолеть [орла]. Все это время орел не улетал.
Тогда нашли и привезли одного слепого хоринского шамана, имевшего духа-покровителя — духа-хозяина огня. Тот шаман спро-сил: "Ну, где он находится?1 — и попросил отвести его в то место. Так и сделали, Придя к дереву, он обхватил его и зычно заговорил по-хорински. В ответ и тот (орел) как будто отвечал, кланялся. После этого шаман сказал: "Ну, кажется, уладится; вернемся в дом". Когда вернулись, шаман заставил забить одну мелкую скотину и положить для орла под лиственницей кровяную колбасу, сердце и печень той скотины. Тут же он совершил камлание под тем деревом. Закончив обряд, произнес: "Ну, все уладится: если он улетит
навсегда, то сделает круг по солнцу, а если должен возвратиться через какое-то время, то начнет облет слева, в обратную сторону".
Орел полетел, совершая облет слева, в обратную сторону. Вот тот назначенный шаманом срок исполнился в прошлом году, и орел снова прилетал, останавливался в местности Таандыры. Считают, что заклинание помогло при последнем камлании потому, что шаман имел хоринский корень
|
