Манчаары
хаайыттан
күрээһинэ
Манчаары Баһылай Иркутскай хаайыытыгар сыттаҕына, арай, биир киэһэ бөдөҥ-садаҥ саҥалаах, уҥуох сирэйдээх киһи кэлэн киниттэн ыйыппыт:
"Эн эмиэ биир улуус ааттааҕа буоллаҕыҥ. Бу хаайыыттан күрүөххэ. Туох тэриллээххиний? Туох туттар сэптээххиний-сэбиргэллээххиний?"
"Бу диэн тугум даҕаны суох. Киһи мантан үүтхайаҕас булан күрүө суох хаайыыта быһылаах, туохпун барытын тутулларбар ылбыттара", вҰ” диэбит Манчаары.
"Чэ, эн миигин кытта күрүүр буоллаххына, мин эйиэхэ кэпсиим. Алта былас холобурдаах бирээдьинэ быаны булан олбуор муннугар кистээн сытыарабын уонна куһаҕан алтан чаанньык, чохороон сүгэ дуома баар", вҰ” диир тоҥуһа.
"Элбэх оҥостуулаах киһи эбиккин. Ол буоллаҕына барыахха", вҰ” диэн буолар.
Биир күн кинилэр, иккиэн үлэһэн баран, киэһэ хараҥарбытын кэннэ, дьон сырыыта уҕарыйыытын саҕана, олбуору нөҥүөлээн күрүүргэ быһаарыналлар.
Хаайыы олбуора таас эбит, үөһээ өттүнэн бадаардаах боробулуохалаах, нөҥүө өттүнэн хаспахтаах, онно үөрбэ тимирдээх эбит.
Кинилэр, тыаһаабатарбыт, биллэрбэтэрбит ханнык диэн, били быаларын, аҥар уһугар ыарата тааһы баайан баран, олбуор үрдүгэр тимиргэ кыбыта бараҕаллар. Ол кэнниттэн тонуһа: "Эн урут ыстан", вҰ” диир.
Манчаары, быа аҥар уһугуттан харбаат, илиитинзн тардыһан, олбуор урдүгэр баар буола түһэр. Олбуор нэҥүө өттүгэр, үөрбэни кыайан үрдүнэн ойбокко, атаҕын уллуҥаҕыҥ тэлэ көтөн кэбиһэр. Оҥгон тонуһа кыанар баҕайы киһи эбит, кини "тэп" гына ойон кээһэр.
Хаайыы олбуорун кэтэх өттүнэн туруору хайакы дабайаллар. Манчаары нэһиилэ, күүһэ эстэн, сүһүөҕэ ууллан, хайа оройун булар. Ол курдук баран иһэллэр. Аара сороҕор бултаан, ардыгар сүөһү өлөрөн сиэн айанныыллар.
Тоҥуһа хараҕын солбуһуннара утуйар киһи буолан биэрэр. Биир хараҕа симнэҕинэ, иккиһэ көрө сытар буолара үһү. Кинилэр хас да хонукка айаннаан өрүс баһыгар тиийэн кэлэллэр. Манчаары иһигэр дойдусир чугаһаатаҕына, бу киһи миигин өлөрөрө буолуо дии саныыр. Хардарыта бэйэ-бэйэлэриттэн дьиксинэллэр.
Дьэ биирдэ тоҥуһа икки хараҕын симэн утуйар. Манчаары, киһим утуйдаҕа буолуо диэн, сэрэнэн-сэрэнСҚРӘ, үөмэн тиийэн, хататын уонна чокороон сүгэтин ылар да, атахха биллэрэр, Манчаары тохтообут сириттэн ырааппакка эрэ болбукта анныгар киирэн саһан хаалар.
Утаакы буолбат, абарбыт тоҥус эһэ курдук часкыытаан: "Манчаары баранааҕы арыый эрдэ өлөрөн кэбиһиминэбин, хаарыаннаах хатаппын халаттым! Дьэ, оттон ситтэрбин эрэ сэрэн!" вҰ” диир.
Тоҥус атаҕынан аарсаарга аатырбыт киһи үһү. Манчаары саһа сытар болбуктатын үрдүнэн: "Хара түөкүн хайа үөдэҥҥэ барбытай?!" вҰ” дии-дии, талах кымньыынан кыһыгыратар курдук сүүрэн ааспыт.
Манчаары, киһитэ барбыта ырааппытын кэннэ, туран болуот охсунан, ол үрдүгэр сылбаҕынан хахха оҥостон, өрүс сүнньүнэк таҥнары устан кэлбитэ үһү. Ол кэлэн Арыылаахха тиийэн кэлэн, умса түһэн сытан, буорун салаабыта үһү.
|
Побег
Манчаары
из тюрьмы
Когда Манчаары Василий находился в Иркутской тюрме однажды вечером громкоголосый, с худым лицом человек подошел к нему и спросил:
-Ұ” Ты ведь тоже знаменит на целый улус, Давай совершим побег из этой тюрьмы.
-Ұ” Сейчас ничего у меня нет, Это, видимо, тюрьма, из которой не найдешь дыры-щели, чтобы убежать. Все мои вещи отобрали аресте, вҰ” сказал Манчаары.
-Ұ” Ну, если ты со мной согласен бежать, то я тебе расскажу. Я
нашел веревку длиною около шести махов и спрятал в углу двора, есть еще у меня плохонький медный чайник и маленький топорик, вҰ” сказал тунгус.
-Ұ” Запасливый ты, оказывается, человек. Если так, давай убежим, вҰ” так решили.
Однажды они, сговорившись, решили бежать через забор вечером, после наступления темноты, когда передвижение людей уменьшится.
Забор тюрьмы был каменный, сверху натянута колючая проволока, за забором вҰ” канава с остроконечными железными штырями.
Стараясь не шуметь и быть незамеченными, они привязали к той веревке к одному концу камень, бросили на забор так, чтобы она зацепилась за штырь. После этого тунгус: "Ты первый лезь", вҰ” сказал.
Манчаары, ухватившись за конец веревки, подтягиваясь руками, забрался на забор, когда прыгал за забор, не смог перепрыгнуть канаву с железными штырями и поранил ступню. А тунгус ловким человеком оказался, легко перепрыгнул.
За забором тюрьмы поднялись на крутую гору. Манчаары, теряя силы, с дрожащими суставами, едва достиг вершины горы. Так они шли. В пути иногда охотясь, иногда забивая скот, шли и шли.
Тунгус оказался таким человеком, что его глаза засыпали поочереди. Когда он закрывал один глаз вҰ” другой открывался. Через несколько суток дошли они до верховьев реки. Манчаары думал про себя, что, как только приблизятся к жилому месту, этот человек может убить его. Они опасались друг друга.
Однажды тунгус спал, закрыв оба глаза. Манчаары, подумав, что попутчик заснул, тихо-тихо подкрался к нему, взял его огниво и топорик и пустился бегом. Недалеко от места остановки он спрятался под кедровым орешником.
Немного погодя разгневанный тунгус по-медвежьи стал кричать: "Манчаары-варнака зря раныпе не убил, дал украсть завет-ное свое огниво! Ну, берегись, если догоню тебя!"
Тунгус был знаменитым бегуном, говорят. Он, легко перепрыгнув через орешник, где спрятался Манчаары: "Черный вор, в какую же пропасть провалился?!" вҰ” говоря, стуча пятками, подобно звуку тальникового хлыста, пробежал мимо.
Манчаары вышел [из укрытия], когда спутник его ушел далеко, сделал плот, на котором соорудил из веток шалаш, по реке поплыл вниз, говорят. Так достиг он Арыылааха, упал ниц и приник губами к [родной] земле, говорят.
|
